Biologie

Alleen of samen?

Bijen leven volgens diverse vormen van sociale organisatie, van de meest eenvoudige tot de meest complexe.

De meerderheid van de bijensoorten leeft alleen of solitair. De volwassenen komen samen om zich voort te planten, maar gaan daarna elk hun eigen weg. De vrouwtjes bouwen het nest en leggen er hun eitje(s) in, samen met een voedselvoorraad, waarna ook hun nakomelingen het alleen rooien.

Sociale bijen zoals de hommels vormen jaarlijkse kolonies. Een bevruchte koningin overwintert en gaat in het voorjaar op zoek naar een goede nestplaats. Vaak worden daarvoor oude nesten van bv. knaagdieren opgezocht. Ze richt het nest in, zorgt voor een voedselvoorraad en legt de eerste eitjes waaruit werksters komen. Wanneer er voldoende werksters zijn, houdt de koningin zich enkel nog bezig met eitjes leggen. In zijn hoogdagen bevat de kolonie enkele honderden hommels. Na een tijdje legt de koningin ook eitjes waaruit vruchtbare vrouwtjes (toekomstige koninginnen) en mannetjes komen. Op het einde van het seizoen, wanneer de mannetjes de vruchtbare vrouwtjes hebben bevrucht, sterven de werksters, de mannetjes en de koningin. De toekomstige koninginnen zoeken beschutting om te overwinteren en nieuwe kolonies te stichten.

De meest complexe sociale organisatievorm vinden we bij de honingbij. Er is een verregaande taakverdeling (koningin, werksters, soldaten, darren) en ook tijdens de levenscyclus van een werkster is er een verschil in taken kort na de geboorte (vooral poetsen) en naar het einde van de levenscyclus (uitvliegen om voedsel te verzamelen). De koningin leeft meerdere jaren: ze overwintert omringd door werksters die warmte opwekken door hun vliegspieren te activeren en van de voedselvoorraad te eten. Honingbijen zijn ook vernuftige communicatoren en gebruiken daarvoor feromonen (geursignalen) of dansjes. Met de rondedans geven ze de richting aan naar voedselbronnen die dichter dan 50 meter liggen. De richting naar voedselbronnen die verder verwijderd zijn, wordt meegedeeld via een kwispeldans. Een kolonie honingbijen telt gemiddeld tussen de 30 000 en 50 000 individuen. Imkers houden honingbijen voor de honing, was en andere producten, maar ook voor hun bestuivende kracht.

Wist je dat er bij de bijen ook lepe slimmeriken voorkomen? Koekoeksbijen leggen hun eitje in het nest van andere bijen. Ze profiteren zo van andermans graafwerk en voedsel. Koekoekshommels gaan nog een stapje verder: wanneer ze een kolonie binnendringen om er hun eitjes te leggen, schuren ze langs de wanden om zich te verhullen in de geur van de kolonie en niet ontdekt te worden.